گروه نرم افزاری آسمان

[سوره آلعمران ( 3): آیه 1] ....



ص : 28
اشاره
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
( الم ( 1
الم 1
ترجمه و شرح .... ص : 28
در باره رموز و اشارات و معانی حروف مقطعه که در آغاز بعضی از سورههاي قرآن آمده مفسران و محققان با دیدههاي خاص
خود نظرها و احتمالاتی دادهاند که بطور خلاصه بیان میگردد:
1) الم در سوره آل عمران بمعنی انا اللّه المجید است. )
2) الف در الم اشاره به اللّه و لام به لطیف و میم اشاره به مجید است. )
3) الف در الم اشاره به اللّه و لام اشاره به جبرئیل و میم اشاره به محمد است یعنی خدا قرآن را بواسطه جبرئیل به محمد صلّی اللّه )
علیه و آله نازل کرده است.
4) الف در الم اشاره به احد و لام اشاره به لطیف و میم اشاره به ملک است یعنی: )
الاحد اللطیف الملک.
5) الف در الم اشاره بنام مقدس اللّه و لام اشاره بلقاء حق و میم اشاره بمحبت الهی در مخلوق است. )
6) روح البیان مینویسد: )
در قرآن براي قیام گفته شده قوموا للّه و براي رکوع گفته شده ص: 29
و ارکعوا و براي سجود گفته شده و اسجدوا پس الف اشاره بقیام در نماز و لام اشاره برکوع و میم اشاره بسجود است.
7) باعتقاد بعضی بهتر این است که بگوئیم این حروف همان حروفی است که مردم با آن سخن میگویند و همان ادوات کلام )
است منتهی این ادوات در قالبی آمده که همه جهان از تنظیم مثل آن ولو باندازه چند سطر عاجزند و بما میآموزد که قرآن از
همان مصالح و حروف الفباء تشکیل شده که در اختیار شما است اما مانند سایر آفرینشهاي الهی داراي ظاهري زیبا و باطنی عمیق و
پر روح است و فرق میان آنچه بشر از این حروف و کلمات میسازد با آنچه خدا از آنها بوجود میآورد درست مانند فرق میان جسم
صفحه 32 از 222
جامد است و روح زنده تفاوتی است که میان صورت حیات و حقیقت حیات وجود دارد.
8) رازي است بین حبیب و محبوب و کسی جز ائمه معصومین علیهم السّلام باسرار و رموز آن آگاه نیست و چون از آیات )
متشابهات است و خداوند هم میفرماید:
ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ سکوت در آن اولی است.
9) ذکر این حروف در آغاز بعضی از سور بخاطر جلب توجه مردم است. )
نسبت بمطالبی که بعد از آن بیان میشود و خوانندگان وقف و وصل و مد و قصر و دیگر جهات قرائت را باداء این حروف بسنجند.
10 ) بجهت آماده ساختن رسول گرامی بدریافت وحی میباشد. )
11 ) الف لام میم کلید سوره و نام آن است و مفهوم کلی این سوره مدلول این سه حرف است و این رسم عرب بود که با حروف )
نامگذاري میکردند چنانکه نام پدر حارثه لام بود و همچنین مس را صاد و نقد را عین و ابر را غین و کوه را قاف و ماهی را نون
میگفتند. ص: 30
12 ) حروف افتتاحیه سورهها اشارات و رموزي است بحوادث آینده مانند زمان تأسیس و انقراض و مدت حکومتها و بقاء ملل. )
13 ) این حروف اشاراتی باسماء و صفات الهی است که در وراء و ماوراء پرتو افکنده بگونهها و در پدیدهها تجلی یافته است و اگر )
مردم میتوانستند آنها را خوب تألیف و ترکیب نمایند باسم اعظم الهی پی میبردند.
14 ) بعقیده کلبی و قتاده و سدي حروف مقطعه اوائل سور اسماء قرآن مجید است. )
-15 بنظر بعضی از مفسرین این حروف علامت پارهاي از واژههاي عربی است که قبلا در ادبیات عرب رایج بوده است.
16 ) اقسمهائی است که خداوند بآنها قسم یاد نمود. )
و اینکه خداوند بحروف معجمه قسم خورده براي شرف و فضیلت آنها است زیرا که تمام کتب آسمانی و صفات حسناي الهی و
اصول و مبانی کلمات بهمین حروف باختلاف ترکیب نازل گردیده و گویا خداوند به این قسم میخورد که قرآن کلام اوست. ابن
عباس و عکرمه و اخفش نیز این نظریه را پذیرفتهاند.
17 ) دکتر ارشاد محقق مصري ساکن امریکا نیز که بوسیله دستگاه الکترونیکی در باره حروف مقطعه بعضی از سورهها بررسی )
کرده بود و پس از چند سال کوشش دریافتش این بود که حروف اوائل هر یک از این سورهها رابطهاي با حروفیکه در آیات همین
سوره آمده دارد و مقدار حروفی که در هر یک از این 29 سوره که با حروف مفرد یا مرکب آغاز شده بیش از دیگر حروفی است
که در همان سوره آمده است و هر یک از حروف مقطعه با مجموع حروف هر سوره داراي یک نسبت ریاضی کاملا دقیقی است
که حفظ و نگهداري چنین نسبتی براي بشر بدون ص: 31
استفاده از مغزهاي الکترونیکی ممکن نیست.
18 ) تاریخ طبري از عکرمه نقل کرده که: الم اشاره است بختم سوره پیش و علامت است که سوره تازهاي شروع میشود. )
19 ) برخی از دانشمندان گفتهاند که در الم سه معنی مندرج است که مناسب مقام الوهیت است. )
1) الف یکی است هم در ذات و هم در صفات و هم در وضع و حساب و خداوند نیز هم منفرد بوجود حقیقی است ازلا و ابدا و )
هم منفرد بصفات ذاتی است.
2) الف مستقیم است و از کثرت حروف تغییري در آن ظاهر نمیشود وجود حق نیز ثابت و پاینده است و کثرت موجودات تغییري )
در وحدت او نمیدهد.
3) الف مصدر تمامی حروف است و باستقامت آن حروف معوجه استقامت مییابند وجود خداوند هم مبدء تمام موجودات است )
که از حقانیت وي موجود محقق و ثابت میشوند.
صفحه 33 از 222
و باتصال لام و میم اثبات مینماید که هر موجودي غیر از پروردگار متعال متصف به دوئیت میباشد و وحدت منحصر بذات اقدس
الهی است بطور کلی اقوال مفسرین عامه و خاصه که در این خصوص نقل گردیده یا تفسیر برأي و استنباط و تخمین است یا
مستندشان اخباري است که از حیث سند ضعیف و یا اعتبارش ثابت نیست و پاره از آنها هم که از لحاظ سند معتبر شناخته شده بیان
مصادیق حروف است نه بیان اینکه این حروف بحسب وضع براي این معانی وضع شده باشد و قدر مسلم این است که این حروف
از معانی حرفی خارج است و مراد از آن را جز خدا و راسخین در علم نمیداند.
ص: 32
ترجمه و شرح [منظوم .... ص : 32
بعد بسم اللّه الرّحمن الرّحیم ابتداء کرد از الف وز لام و میم
هست اشارت این الف بر اصل ذات کو بود عالی ز اسماء و صفات
در وجود او اول است و ابتداء وز وجود و بود خود ذاتش بپا
لام باشد عقل فعال اي خلیل که مسمّی گشت او بر جبرئیل
اوسط است اندر وجود و مستفیض او ز مبدء منتهی را پس مفیض
میم در تحقیق ارباب نفوذ شد محمّد ص کاخر آمد در وجود
میشود بر وي تمام این دایره متصل باشد به اول یکسره
اول و آخر بهم گشتند وصل گشت زین رو خاتم او در فرع و اصل
مظهر علم است جبرئیل امین دان محمّد ص مظهر حکمت یقین
لا جرم گردید اسم او علیم وین مسمّی گشت بر اسم حلیم
ص: 33
شأن نزول .... ص : 33
1) برخی از مفسرین با ذوق مانند مرحوم فیض کاشانی گفتهاند انگیزه نزول این حروف آن بوده که مردم را متوجّه باعجاز قرآن )
نماید و بمردمان منکر و تکذیب کننده اعلام نماید که قرآن آیات و کلماتی است که از همین حروف ترکیب یافته و اگر معجزه و
از جانب خدا نیست شما نیز مانند آیات آن بسازید و اگر نتوانستید و حتما هم نمیتوانید بدانید که از جانب خدا است.
یا براي همین است که راه تفکر باز شود و عقلهاي ایمانی بکار افتد تا در این کتاب معجزه آسمانی بیشتر تدبّر گردد.
2) بنظر بعضی از مفسرین نزول این حروف بمنظور ساکت کردن کفار و مشرکین بوده است زیرا مشرکین با هم قرار گذاشته بودند )
که بقرآن گوش ندهند و هر کجا کسی قرآن بخواند سر و صدا بلند کرده و نگذارند که صداي قرآن شنیده شود چنانکه
لذا خداوند متعال براي جلوگیري از شرارت «1» میفرماید، وَ قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لا تَسْمَعُوا لِهذَا الْقُرْآنِ وَ الْغَوْا فِیهِ لَعَلَّکُمْ تَغْلِبُونَ 26
مشرکین و پیش درآمد آیات بعد حروف مقطعه را نازل فرمودند تا وقتی که بگوششان امر غریبی خورد متعجب گشته و سکوت
اختیار کنند تا پیامبر اکرم بقیه آیات قرآن را تلاوت فرماید.
__________________________________________________
صفحه 34 از 222
1) آیه 26 سوره فصلت )
ص: 34
توضیحات .... ص : 34
1) اگر اهل تحقیق در مشترکات حروف مقطعه اوائل سور قرآن و مضامین سورههائی که بعضی از این حروف در اولش قرار گرفته )
با یکدیگر مقایسه کنند رموز بیشتري براي آنان کشف خواهد شد.
2) طنطاوي در تفسیر الجواهر خویش در این باره مینویسد: )
از قدیم رمز و اشاره جزء مقاصد عالیه بشر بوده چنانکه یهود حروف ابجد را کنایه از اعداد قرار داده بودند و همچنین مسیحیهاي
شام و مصر و روم حروف یونانی را رموز دینی خود میدانستند و قرآن هم که با ملتهاي مختلف سر و کار دارد براي جلب نظر آنها
یک عده از سورهها را با رمز شروع کرده است.
زیرا چنانکه گفتیم یهود و مسیحیهاي آن روز با رمز آشنا و بآن علاقمند بودند از این رو حیّ بن اخطب پس از شنیدن الم برسول
اکرم صلّی اللّه علیه و آله گفتند که مدت بقاي دین تو هفتاد و یک سال است چون با حساب حروف ابجد الم هفتاد و یک میشود
پیامبر گرامی خندیدند و فرمودند غیر از این هم هست.
3) حروف مقطعه قرآن رموزي است که درك آن جز به رسول اکرم و اوصیاء میسر نیست زیرا تخاطب و گفتگو با حروف مفرده )
از آداب دوستی است که بیگانگان از درك آنحقایق مرموزه بیبهرهاند.
یکی از رموز حروف مقطعه آن است که چون ترکیب شود با حذف مکررات جمله صراط علیّ حقّ نمسکه پدید میآید. أنوار
ص: 35
4) بعضی از مستشرقین اروپا که بفکر فهم معنی حروف مقطعه اوائل سوره قرآن افتادهاند میگویند: این حروف معنی خاصی ندارد )
و فقط پیغمبر میخواسته کلماتی از ام الکتاب که در لوح محفوظ ثبت شده است بخاطر بیاورد.
برخی از مستشرقین گفتهاند:
این حروف از بعضی اسامی که در همان سورهها است استخراج شده است مانند ق از القلم و طسم از طور سینا و موسی.
عدهاي از مستشرقین معتقدند: این حروف نام اختصاري صاحبان قرآنهاي اولیه بود که در اول یا آخر سورهها ثبت بوده است.
سپس آن نسخهها را به ولایات برده و از آن استنساخ کرده و آن را جزء قرآن پنداشته و ثبت کردهاند مثلا طه در قرآن طلحه بود و
میم سورهاي متعلّق بمغیره و هاء سورهاي متعلّق به ابو هریره و س نسخهي سعد و ع در نسخهي عثمان بوده است.
بلاشهي فرانسوي گفته این حروف بتقلید از احبار و علماء یهود که از حروف مقطعه اسامی و معانی خاصی استخراج میکردند در
قرآن آورده شده است و دانشمند دیگري هم از هر یک از این حروف مقطعه جملهاي را استخراج کرده است و میگوید طسم اشاره
بجمله لا یمسّه الّا المطهّرون میباشد و امثال اینها.
5) آنانکه معتقدند که حروف مقطعه اوائل سور نامهاي سورهها میباشد این نظر را میتوان چنین توجیه نموده که این حروف اشاره )
بآیات مخصوصی است که در آن سوره است و حروف اول آن آیات مانند حروف اول سوره میباشد چون توجه بآن آیات و تأمل
در آن مورد نظر بوده حروف اول سوره شبیه بآن یا بعض آن آورده شده است همچنانکه از مجموع مقالهاي جملهاي از آن أنوار
ص: 36
را انتخاب نموده و عنوان مقاله قرار میدهند لذا آیاتیکه با الم تر یا حروف دیگر اوائل سور شروع شدهاند بیشتر مورد تأمل و تدبر
صفحه 35 از 222
میباشند.
6) در باره حروف مقطعات اوائل سور قرآن بعضی از علماء تفسیر معتقدند که آنها از متشابهات و اسرار و رموزي است که فقط )
پیامبر اکرم و خلفاي بر حقش بر آن مطلع هستند و براي تأیید عقائد خودشان از روایات ائمه طاهرین علیهم السّلام نیز دلائلی ذکر
میکنند چنانکه قبلا نیز بآن اشاره کردیم.
عدهاي دیگر میگویند مراد از حروف مقطعه اوائل سور معلوم است و لیکن محتاج به تفسیر و تدبر میباشد زیرا صحیح نیست گفته
شود در قرآن چیزي هست که فهم آن از ذهن افراد بشر خارج میباشد در صورتی که قرآن در منتهی درجه فصاحت و بلاغت است
و رهبر به سوي سعادت و سبب تکمیل نفوس مردم میباشد چگونه میتوان گفت که الفاظ مبهمی در آن یافت میشود که از فهم بشر
خارج است و حال آنکه آیه شریفه:
بمجموع این کتاب شریف اشاره دارد. «1» إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَهْدِي لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ
بلی ممکن است گاهی بخاطر حکمت و مصلحتی بعضی از الفاظش پیچیده بیان شود که درك آن بدون تدبر و ضمیمه مطالب
دیگر بآسانی میسر نگردد.
__________________________________________________
1) آیه 9 سوره بنی اسرائیل. )
ص: 37
روایات .... ص : 37
1) امام رضا علیه السّلام فرمودند از صادق آل محمّد علیه السّلام از معنی الم پرسیدند وي پاسخ دادند الف شش صفت دارد که با )
شش صفت خداوند متعال مطابقت دارد:
1) الف ابتداء حروف است حق تعالی هم مبدء تمام مخلوقات است. )
2) الف منفرد از همه حروف است خدا هم منفرد بوجود است. )
3) الف بحروف متّصل نیست ولی حروف بآن متّصلند همینطور خلق بحق متّصلند ولی خدا بچیزي متّصل نیست و همه مخلوقات )
باو محتاجند و او بکسی محتاج نیست.
4) الف منقطع و مباین از حروف است خدا هم منقطع و مباین از خلق است. )
5) الف سبب ترکیب و تألیف حروف است خدا هم سبب تألیف و ترکیب موجودات است. )
6) الف مستقیم و مستوي است خداوند هم عادل و درستکار است. )
2) تفسیر قمی از ابی بصیر از امام جعفر صادق علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت فرمودند الم حرفی است از حروف اعظم )
آفریدگار که حروف آن جدا از یکدیگر ذکر شده و اگر پیامبر اکرم و اوصیاء او علیهم السّلام آن را ترکیب نموده و خداوند را
بآن نام بخوانند درخواست آنان إجابت خواهد شده.